اهمیت ارگونومی در دندانپزشکی
مقدمه
دندانپزشکی از جمله مشاغل تخصصی است که به دلیل ماهیت ظریف، نیاز به تمرکز و دقت بالا و انجام حرکات تکراری، ریسک بالایی برای ایجاد اختلالات اسکلتی–عضلانی دارد. مطالعات نشان میدهند که ۶۴ تا ۹۳ درصد دندانپزشکان در طول دوران حرفهای خود حداقل یک بار با مشکلاتی مانند کمردرد، گردندرد یا درد شانه مواجه میشوند (Rising et al., 2005). در این میان، دانشجویان دندانپزشکی نیز به دلیل عدم آشنایی کافی با اصول ارگونومی و اهمیت ارگونومی در دندانپزشکی، در معرض آسیبهای زودرس قرار میگیرند. بنابراین، آموزش و رعایت اصول ارگونومی از سالهای نخست تحصیل تا دوران فعالیت حرفهای ضروری است.
تعریف و مفهوم ارگونومی
ارگونومی علمی است که به طراحی محیط، ابزار و روشهای کاری متناسب با تواناییها و محدودیتهای انسان میپردازد (Bridger, 2018). هدف اصلی این علم کاهش آسیبهای جسمی، افزایش بهرهوری و ارتقای سلامت شغلی است.
به تعبیر Valachi (2003):
«ارگونومی در دندانپزشکی به معنای یافتن تعادل میان کیفیت درمان، راحتی بیمار و سلامت دندانپزشک است.»
اهمیت ارگونومی در دندانپزشکی
ارگونومی در دندانپزشکی نقش تعیینکنندهای در سلامت جسمی و روانی دندانپزشک دارد. ماهیت این حرفه به گونهای است که فرد برای مدتهای طولانی در وضعیتهای ثابت و اغلب نامناسب قرار میگیرد و از حرکات تکراری و ابزارهای دقیق استفاده میکند. اگر این شرایط با اصول ارگونومیک همراه نباشد، به مرور زمان منجر به بروز مشکلاتی همچون دردهای گردن، شانه، کمر و حتی اختلالات روانی ناشی از خستگی مزمن خواهد شد. در مقابل، رعایت اصول ارگونومی علاوه بر افزایش طول عمر کاری دندانپزشکان، باعث بهبود کیفیت درمان، افزایش رضایت بیماران و ارتقای بهرهوری شغلی نیز میشود. به همین دلیل، توجه به ارگونومی باید به عنوان یک سرمایهگذاری بلندمدت برای حرفه دندانپزشکی تلقی گردد.
بیشتر بخوانید: روش های دیجیتال و ارتقا علم ایمپلنتولوژی
مشکلات شایع ناشی از عدم رعایت اصول ارگونومی
بر اساس مطالعات انجام شده، مهمترین اختلالات اسکلتی–عضلانی در دندانپزشکان عبارتاند از:
-
گردندرد (۷۰٪)
-
کمردرد (۶۰٪)
-
درد شانه (۴۳٪)
-
درد مچ و دست (۳۵٪)
-
خستگی و کاهش تمرکز (۲۵٪)
این مشکلات اغلب ناشی از وضعیت بدنی نادرست، استفاده نامناسب از ابزار و نور ناکافی هستند (Gupta et al., 2014).
اصول وضعیت بدنی صحیح در دندانپزشکی
توصیههای اصلی:
-
نشستن:
-
ستون فقرات صاف باشد.
-
زاویه بین ران و ساق حدود ۹۰ تا ۱۱۰ درجه.
-
کف پاها روی زمین یا پد مخصوص قرار گیرد.
-
-
گردن و سر:
-
خمیدگی حداکثر ۲۰ درجه.
-
استفاده از لوپهای دندانپزشکی برای کاهش فشار.
-
-
بازو و شانه:
-
بازو نزدیک به بدن قرار گیرد.
-
شانهها رها و بدون تنش باشند.
-
-
ابزار و محیط:
-
ابزار در دسترس و بدون نیاز به کشش زیاد.
-
نور مستقیم و بدون سایه روی ناحیه درمان.
-
بیشتر بخوانید: مقایسه منابع فارسی و انگلیسی دندانپزشکی
مقایسه وضعیت صحیح و غلط در دندانپزشکی
وضعیت | صحیح | غلط |
---|---|---|
نشستن | صاف، با پشت تکیه داده | خم شدن بیش از حد به جلو |
گردن | حداکثر ۲۰ درجه خم | خمیدگی زیاد و طولانی |
پاها | روی زمین یا پد مخصوص | آویزان یا در هم گرهخورده |
ابزار | در دسترس و نزدیک | دور و نیازمند کشش زیاد |
نور | مستقیم روی ناحیه کار | سایهدار یا با زاویه بد |
توصیههای کاربردی برای دانشجویان و دندانپزشکان
-
برای دانشجویان:
-
عادتهای درست ارگونومیک را از سال اول تمرین کنید.
-
در تمرینهای کلینیکی، مربی وضعیت بدنی شما را اصلاح کند.
-
-
برای دندانپزشکان شاغل:
-
هر ۴۵ دقیقه حرکات کششی انجام دهید.
-
از صندلیهای ارگونومیک با پشتی مناسب استفاده کنید.
-
نور و ابزار را متناسب با نیاز خود تنظیم کنید.
-
لیست حرکات کششی پیشنهادی (۵ دقیقهای)
-
چرخش آرام گردن به چپ و راست
-
کشش شانهها به سمت عقب و پایین
-
ایستادن و خم شدن به جلو برای کشش عضلات کمر
-
باز و بسته کردن مچها و انگشتان
-
کشش ران و ساق پا برای بهبود گردش خون
بیشتر بخوانید: ضرایب دروس آزمون دستیاری دندانپزشکی ۱۴۰۴
بحث
ارگونومی نه تنها به کاهش آسیبهای جسمی کمک میکند، بلکه بر کیفیت درمان و رضایت بیمار نیز تأثیرگذار است. دندانپزشکی که در وضعیت راحت و بدون درد کار میکند، تمرکز بالاتری دارد و احتمال بروز خطاهای درمانی کاهش مییابد. در مقابل، بیتوجهی به اصول ارگونومی باعث کاهش طول عمر کاری، نیاز به درمانهای پزشکی و حتی بازنشستگی زودرس میشود.
نتیجهگیری
ارگونومی در دندانپزشکی یک ضرورت حرفهای است. برای دانشجویان، رعایت این اصول به معنای پیشگیری از آسیبهای زودرس و برای دندانپزشکان شاغل، تضمین سلامت طولانیمدت و بهرهوری بیشتر است.
همانطور که Valachi (2003) اشاره میکند:
«پیشگیری همواره آسانتر و کمهزینهتر از درمان است.»
بنابراین، آموزش ارگونومی باید بخشی جداییناپذیر از برنامه درسی دانشجویان دندانپزشکی و بازآموزیهای حرفهای دندانپزشکان باشد.
منابع (APA Style)
-
Bridger, R. S. (2018). Introduction to ergonomics (4th ed.). CRC press.
-
Gupta, A., Bhat, M., Mohammed, T., Bansal, N., & Gupta, G. (2014). Ergonomics in dentistry. International Journal of Clinical Pediatric Dentistry, ۷(۱), ۳۰–۳۴.
-
Rising, D. W., Bennett, B. C., Hursh, K., & Plesh, O. (2005). Reports of body pain in a dental student population. Journal of the American Dental Association, ۱۳۶(۱), ۸۱–۸۶.
-
Valachi, B., & Valachi, K. (2003). Mechanisms leading to musculoskeletal disorders in dentistry. Journal of the American Dental Association, ۱۳۴(۱۰), ۱۳۴۴–۱۳۵۰.
دیدگاهتان را بنویسید